Etiket

körgöz

Tarama

Şahruh köprüsü’nün Kurtarılması İçin Yapılan Çalışmalar

Şahruh köprüsü Kayseri’de, Sarıoğlan ilçesinde, Karaözü kasabasındaki Dulkadiroğulları zamanında 1492 yılında yapılmış tarihi bir köprüdür. Köprünün tarihi ve yöre için önemli bir geçit yolu olmasından dolayı kurtarmayı amaçladık.

Şahruh Köprüsü, muntazam kesme taşlarla yapılmıştır. İçerlek olan kemerler muntazam örülmüştür ve sivri formdadır. Kilit taşı bütün kemerlerde çok belirli Şekilde çıkıntılıdır. Kemerlerin üzerinde tahvif kemeri vardır. Bunlar tempan duvarı ile aynı düzeydedir. Kemerlerin hemen üzerinden çıkıntılı bir şekilde korniş (plent) taşı uzanır. Korniş taşından sonra iri kesme taş bloklardan korkuluk vardır. Eğim, büyük göz üzerinden yanlara doğru azalarak devam eder. Uzunluğu 161 metre, eni 6.2 metre, yaklaşık 11 metre yüksekliğinde (en yüksek yeri), en büyük kemer açıklığı 12.00 m. olup, kemer şekilleri sivri olan 8 (sekiz) kemerlidir. Ortada yüksek sivri bir kemer, onun her iki yanında da gittikçe alçalan kemerler bulunmaktadır. Yanlardaki korkuluklar iyi bir durumda olup, köprü günümüzde de kullanılmaktadır.

Köprünün toprağa sağlam basması ve Kızılırmak’ın azgın sularına direnebilmesi için kemerlerin oturtulduğu ayakların iki ucunda yedi tane güneyde, yedi tane de kuzeyde olmak üzere on dört adet üçgen şekilli “Tosun Burunları” (Sel Yaranlar) vardır. Suyun geliş istikametindeki kuzey tarafında bulunan Tosun Burunları hem yüksek hem de üzeri düzgün bir üslupla yayvan çatılı dam gibi kapatılmış, güneydekiler alçak yapılı üstü düz ve açıktır.

Köprü, arazinin durumuna göre doğu batı doğrultusunda inşa edilmiştir. Geniş açılı bir çatı gibi düşünülmüş, çatının en yüksek noktasından batıya doğru uzunluğu 53 metre, doğuya doğru ise 108 metre olarak inşa edilmiştir.

Açının köşegeninin altına en büyük göz (buna ortada olmamasına rağmen “Orta Göz” denir) getirilmiş. Bunun batısında iki, doğusunda da beş göz vardır. Bu gözler büyük gözden itibaren her iki yana doğru küçülerek köprünün görkemini tamamlar.

Batıdan birinci, ikinci, üçüncü gözün kuzey yüzeyindeki kemerlerin kilit taşları kemer hizasından taşırılmadan beyaz taşlardan yapılmış, diğerleri kemer hizasında beş santim taşırılarak ana gövdeyle bütünleştirilmiş.

Köprünün iki yanında korkuluk taşlarının bastığı yatay vaziyetteki sıralı taşlar dışarı doğru on beş santim kadar taşırılmak suretiyle bir silme meydana getirilmiş. Kemerleri oluşturan taşlar bazen ana gövdeden beş santim içeri alınmak suretiyle değişik bir görüntü verilmiş. Korkulukların altına taş oluklar yerleştirilmek suretiyle köprü yağmur ve kar sularından korunmak istenmiştir.

Oluklar “Kör Göz’ün” (doğudan birinci göz) kuzeyi ile batıdan ikinci gözün güneyine olmak üzere iki adet olarak inşa edilmiştir.

Batıdan ikinci gözün kuzey yüzeyindeki kemerin kilit taşının orta yerine kıvrımlı kabartma bir topuz oturtulmuş. Güneyindeki taşa ise gonca kabarması işlenmiş. Bu kilit taşın sağ üst köşesine, köprü oluğundan biri yerleştirilmiş.

Köprünün üzerinde sağlı sollu iki sıralı 1923-1935 yılarında tamir ettirilen, eni 30 cm, boyu 79 cm ebatlarında kesilmiş taşlardan yapılmış 156 metre uzunluğunda korkuluklar bulunmaktadır. Bunların dört ucunda düzgün şekillendirilmiş yatay vaziyetteki bağlantı taşlarında sadece güney korkuluk taşlarının batı ucundaki taşın üzerinde iri rakamlarla 1935 tarihi kazılmış.

Şahruh Köprüsü, açık sarı renkli kesme taşlardan yapılmış olup doğudan birinci gözün (Körgöz) kuzeyindeki kemerin üstünde 28×53 cm ebadında kabartma bir motif bulunmaktadır.

Bu motifin ortasında salkımları bulunan bir asma ile asmanın sol yanında aslan heykeli dikkat çeker. Üst boşluklarda 1328-1329 tarihleri kompozisyonu tamamlar. Bu hicri tarihler 1910 miladi yılının karşılığı olup bir tamir tarihini belgeler nitelikte olsa gerek. Bu kabartmanın ortasında bulunan iki yana sarkık asma çubuğunun “Hayat Ağacı”nı sembolize ettiği tahmin edilmekle beraber soldaki aslan kabartmasının Selçuklu aslan kabartması tasviri geleneği doğrultusunda yapıldığı bilinmektedir.

Bu motifin hemen üzerinde, kısmen aslan başlı, burnu kırık, ikinci “Taş Oluk” bulunmaktadır. Aşağıdaki resimlerde hem sol hem sağ taraftan çekilmiş hali mevcuttur.

Körgözden (doğudan birinci göz) sonra gelen ikinci gözün güney yüzündeki kilit taşın üzerine oyularak kazılmış iri rakamlarla 1959 tarihinin yazılmış olduğunu görüyoruz. Bu tarihle de buraların tamir edildiği belgelenmiş oluyor.

Köprü Selçuklu stili karakterinde inşa edilir. Köprü inşaatında taşlar kısa yüzü dışa, uzun yanı içe doğrudur. Selçuklularda taşlar arasına Horasan harcından (kireç – taş tozu – yumurta beyazı ) derz yapılır.

Şahruh Köprüsü’nde üç çeşit kemer kullanılmıştır.

  1. Tam daire kemer: Küçük göz (kör göz) ve ikinci göz kemeri
  2. Yarım ay şeklinde: Üç, dört, beş ve sekizinci kemer.
  3. Armudi kemer: Altı ve yedinci iki büyük kemerdir. Bunlar suyun akışına ve arazi durumuna göre yapılmışlar. Köprünün bütün yükü altıncı ve yedinci kemer üzerindedir.

Sonuç

Şahruh köprüsü 1538, 1910, 1935, 1959, 1997, 2012 ve 2013 yıllarında sekiz narım evresi geçirmiştir. Bu onarım evrelerinde köprünün hasar görmesine neden olan bazı kısımlarındaki sorunların giderilemediği giderilmediği tespit edilmiştir. Köprünün yıkılıma tehlikesi geçirmesine neden olan ayaklarının temellerinin ardıç ağaçları üzerine kurulduğu görülmüştü. Ardıç ağaçları suya dayanıklı bir nitelikte olduğundan temelin su içinde kaldığı sürece köprüye zarar vermediği görülmüştü. Ancak Köprünün aşağı kısımlarında yer alan kum ocaklarının ırmaktan bol miktarda kum çekmesiyle ırmak yatağını değiştirerek ardıçların açığa çıkmasına neden olmuştu. Böylece ardıçlar çürümüştür. Bunu gidermek amacıyla köprünün ayaklarının geleceği yer kazılarak hem zemin tespit edildikten sonra ardıç kazıklar çakılır. Üstüne yatay olarak ızgara biçiminde iki sıra üst üste kirişler döşenir. Yirmilik kalın dövme, “dövme kaşlı” çivilerle birbirine çakılarak sabitleştirilir. Onun üstüne de köprünün kemer ayaklarının taşları oturtulur. Çivilerin kaşları dört santim kadardır. Bu tamiratta ırmak yatağının değişmesine neden olan hususlar üzerinde durulmamıştır. Ya da taşkınlar ihtimaline karşı alınacak tedbirler yetirince planlanmamıştır.  Köprünün ulaşım için vazgeçilmez bir unsur olduğu bilindiği halde köprüye alternatif bir köprü yapımına başlanmamıştır. Taşkınlar sırasında fazla suların drenajının yapılacağı su tünelleri yapılmamıştır. Köprü kenarındaki ırmak çevresi yatağını koruması için set duvarları yapılmıştır ancak bu set duvarlarının büyük sel tehlikesine karşı ne kadar dayanacağı bilinmemektedir. Bu nedenle ırmağın taşkın sularından kurtarılması için ırmak kenarına dikilen ağaçların bütün sahayı kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.